Page 50 - index

(θέμα)

Εμείς

και εμείς: Σκέψεις & ερωτήματα

τειο της γέννησης και του θανάτου του; Τι ακριβώς έχουμε μένου να αποκρούει τόσο την πενία όσο και την αυταρχική
στο μυαλό μας, όταν χρησιμοποιούμε το πρώτο πληθυντικό εξουσία». Τούτα τα λόγια βάζει ο Ηρόδοτος στο στόμα του
της προσωπικής αντωνυμίας; Με άλλα λόγια, ποιο είναι το εξόριστου Δημάρατου, έκπτωτου βασιλέα της Σπάρτης και
δικό μας «εμείς»; γιου της ωραιότερης γυναίκας του Ελληνισμού. Ο Σπαρτιά-
της τα απευθύνει στον Πέρση μονάρχη Ξέρξη, παραμονές
Η τ ω ρ ι ν ή κ ρ ί σ η , που μαστίζει για χρόνια τον τόπο της περσικής εισβολής στον ελληνικό χώρο. Με τέτοιους
μας με ανυπολόγιστο κόστος στις ζωές των ανθρώπων, μοι- στοχασμούς προσπαθούσε ο ιστορικός από την Αλικαρνασ-
άζει να είναι η πιο πολυσυζητημένη καμπή στη νεότερη ιστο- σό να εκπληρώσει έναν από τους κεντρικούς στόχους του
ρία μας. Σωρεία αναλύσεων μας προσφέρεται καθημερινά μεγάλου συγγράμματός του: να προσδιορίσει την ιδιαίτερη
για αυτήν από τους τηλεοπτικούς σοφούς. Χιλιάδες λέξεις ταυτότητα των Ελλήνων έναντι των γειτονικών τους λαών,
δαπανώνται, γραπτά και προφορικά, από κυβερνητικούς πα- ιδίως εκείνων της Ανατολής. Αυτό είναι το πραγματικό θέμα
ράγοντες και ακαδημαϊκούς μελετητές, από διανοούμενους της ηροδότειας εξιστόρησης των μηδικών πολέμων: να ανα-
των μέσων και δημοσιογραφικούς καλάμους, προκειμένου δειχθεί η ουσία του ελληνικού πνεύματος, σε αντιδιαστο-
να διερευνηθούν τα αίτια και οι επιπτώσεις της, η πορεία λή προς τον πολιτισμό της περσικής αυτοκρατορίας, της
της και η πιθανή της έκβαση. Σπάνια, ωστόσο, θα ακούσου- κραταιής δύναμης εκείνου του καιρού. Σήμερα, τα κέντρα
με να συσχετίζεται η οικονομική αυτή δυσπραγία με κάποια της εξουσίας έχουν μετακινηθεί σε άλλες περιοχές. Αλλά
βαθύτερη υπαρξιακή κατάσταση, η οποία εντούτοις ενδέχε- η ανάγκη να καθορίσουμε τη δική μας ιδιαιτερότητα έναντι
ται να αποτελεί ένα από τα πιο καταχωνιασμένα και από- των ξενικών εξουσιών, παραμένει το ίδιο επιτακτική.
κρυφα γενεσιουργά αίτια της σημερινής συγκυρίας: εννοώ
την κρίση ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού του ελληνικού Ο Η ρ ό δ ο τ ο ς , όπως και ο Καβάφης, είναι απλώς δύο
λαού, την απώλεια της γνώσεως του «εμείς». στιγμές από τη μεγάλη πνευματική παράδοση που εγκατα-
λείψαμε και μισολησμονήσαμε. Σε αυτήν την παράδοση, στα
Κ ά π ο υ σ τ η ν π ο ρ ε ί α των τελευταίων δεκαετιών έργα της και στη σοφία της, οφείλουμε να εγκύψουμε και
της ιστορίας μας, φαίνεται να λησμονήσαμε ποιοι είμαστε πάλι, αν θέλουμε να βρούμε ουσιώδη απάντηση στο ερώ-
στην πραγματικότητα. Χάσαμε την επαφή με την πνευματική τημα: «Ποιοι είμαστε;». Εννοώ, φυσικά, πραγματική μελέτη
μας παράδοση, τόσο την παλαιότερη όσο και την πιο πρό- των πνευματικών δημιουργιών και του πολιτισμού μας, με
σφατη, που ήταν η βασική πηγή της αυτοσυνειδησίας μας. την προσήλωση και την αφοσίωση που χαρακτήριζαν τη λο-
Πιστέψαμε ίσως πως η ύπαρξή μας ταυτιζόταν με τα κατα- γιοσύνη παλαιότερων καιρών. Τώρα, όπως και σε κάθε άλλη
ναλωτικά δάνεια και τις οργανωμένες διακοπές έναντι δό- εποχή κρίσης, είναι ανάγκη να αναζητήσουμε και να ανακα-
σεων πληρωμής, με τα περιοδικά του lifestyle, τις μόδες των λύψουμε τις πνευματικές αξίες που μετράνε για εμάς και
παπουτσιών και τα επινοήματα της ηλεκτρονικής τεχνολο- συγκροτούν την ταυτότητά μας — να μάθουμε ξανά την αλη-
γίας, που ανανεώνονται προτού προλάβουν να παλιώσουν. θινή σημασία του δικού μας «εμείς».
Ο πολιτισμός μας, από δημιουργία και δύναμη του πνεύμα-
τος, έγινε και αυτός είδος για κατανάλωση — και αναπό- Ι δ ο ύ μ ι α π α ρ α β ο λ ή από άλλη σπουδαία πνευμα-
φευκτα κατάντησε να μετριέται με αριθμούς εισιτηρίων, με- τική παράδοση, η οποία ίσως έχει κάτι να πει και για τη δική
γέθη ακροαματικότητας και πωλήσεις αντιτύπων. Η απώλεια μας περίπτωση. Προέρχεται από το Ταλμούδ, το ιερό σύγ-
της επαφής με την πνευματική μας ιστορία εκμηδένισε τον γραμμα του ραβινικού ιουδαϊσμού, πελώριο συμπίλημα γνώ-
κοινό παρονομαστή μας, κατέστρεψε τον πιο ισχυρό συνε- σης και διδασκαλίας των Εβραίων από τους ύστερους αιώ-
κτικό δεσμό που μας κρατούσε ενωμένους και μας χώνευε νες της αρχαιότητας. Κάποτε, λέγει η διήγηση, η ρωμαϊκή
οργανικά σε ενιαίο σύνολο. Και έτσι το «εμείς» μας δεν εί- εξουσία απαγόρευσε στους Εβραίους υποτελείς της τη δι-
ναι πια διακήρυξη κοινότητας, αλλά απλή αναγκαιότητα της δασκαλία της τορά — δηλαδή του «Νόμου» ή της Πεντατεύ-
γραμματικής. χου, των πέντε πρώτων και θεμελιωδών βιβλίων της εβρα-
ϊκής Γραφής (από τη Γένεση έως το Δευτερονόμιο), που
«Για την Ελλάδα η πενία είναι ο παντοτινός της σύντρο- αποτελούσαν τη βάση για τη σπουδή των ιερών παραδόσε-
φος· όσο για την αρετή, τούτη είναι επείσακτο αγαθό, που ων του ιουδαϊσμού. Τότε κατέφτασε κάποιος Εβραίος πατρι-
το έχουμε σφυρηλατήσει χάρη στη σοφία και στον ισχυρό ώτης, ονόματι Πάππος μπεν Γιεχούντα, και βρήκε τον περί-
μας νόμο. Αυτήν την αρετή μεταχειρίζεται η Ελλάδα προκει- φημο ραβίνο Ακίβα, την ώρα που τούτος ο τελευταίος είχε

50